THEMA: PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VAN DIABETES

Motivational Interviewing: meer dan de moeite waard!

Iedereen kent het wel bij een consult dat 'niet lekker' loopt: het gevoel van onmacht, het trekken en duwen door de hulpverlener en de tegenwerking, het ontwijkend of verdedigend gedrag van de patiënt. Een bewezen techniek om hiermee om te gaan is Motivational Interviewing. Deze wijze van consultvoering is afkomstig uit de verslavingszorg en wordt nu ook in toenemende mate toegepast bij chronisch zieke patiënten. Wat zijn nu de achtergronden van deze techniek en hoe is het toepasbaar bij de patiënt met diabetes mellitus?

AUTEURS | MELANIE VAN HOEVE, COMMUNICATIETRAINER, AANGESLOTEN BIJ MINT (INTERNATIONAAL NETWERK VAN MI TRAINERS); PAUL BERGHUIS, PROVOCATIEF COACH EN VERPLEEGKUNDIGE

Zich ergens veilig bij voelen en vasthouden aan bekende patronen, dat zijn belangrijke factoren die iemands gedrag
bepalen. Kijk maar naar de puberteit. Hoewel je je in de puberteit afzet tegen die veilige patronen, gebeurt het vaak
dat je je daarna toch weer veilig waant bij wat je hebt geleerd. 'Je weet wel wat je hebt, maar niet wat je krijgt' is
een bekende uitspraak die je meestal van je opvoeders meekreeg, omdat zij voor jou meenden te kunnen weten wat de toekomst voor jou in petto had. En vaak kregen ze gelijk, want de verandering die jij voor jezelf had bedacht was meer het
afzetten tegen de gevestigde orde van het ouderlijk gezag, dan een welbewuste keuze. Maar vervolgens keer je terug naar de oude patronen. Veilig en bekend en o zo moeilijk om er afstand van te doen.

Ambivalentie

Een andere factor die een belangrijke rol speelt bij motivational interviewing, is de factor ambivalentie die speelt bij gedrag en gedragsverandering. Wat betekent dit begrip ambivalentie nu eigenlijk? In feiten is het niets anders dan het wikken en wegen om er achter te komen wat nu het meeste voordeel of het minste nadeel oplevert voor bijvoorbeeld een prettig leven. De patiënt weegt daarbij bewust, maar vaker onbewust, een aantal factoren af tegen elkaar: vasthouden aan het oude, veranderen of kiezen voor een compromis. Hij legt deze elementen als het ware op een weegschaal. Door deze ambivalentie, die elk mens ervaart bij het veranderen van gedrag, te onderzoeken, neem je de twijfel van de ander serieus. Iemand wil vaak wel veranderen en tegelijk liever alles houden, zoals het is. De patiënt komt op controle en neemt de eigen gezondheid wat dat betreft serieus. 'Maar vertel alstublieft niet dat ik iets moet veranderen', zegt of denkt hij. Het is vaak veiliger om alles bij het oude te laten.

Hoe spelen de factoren een rol bij de behandeling van diabetes?

Vaak voelen zorgverleners dat het moeite kost om diabetespatiënten te overtuigen van het nut van een verandering, bijvoorbeeld het veranderen van leefstijl. 'Het zou beter zijn voor uw bloedsuikers als u minder zou eten,
meer zou bewegen, stoppen met roken, enz.…' De patiënt hoort alle adviezen elk consult opnieuw aan, tot hij niet meer de moeite neemt om te luisteren, of hij komt zelfs niet meer op het spreekuur. Hij heeft het allemaal al zo vaak aangehoord.
En ergens snapt de patiënt waarschijnlijk ook prima dat veranderen beter zou zijn, maar veranderen kost veel moeite.
Diabetes is een lastige aandoening, die op een aantal gebieden gedragsverandering vraagt. Hierbij is acceptatie niet in de laatste plaats een belangrijk probleem. De aandoening vereist een aanpassing in voedings- en activiteitenpatroon, hetgeen vaak heel lastig is. Daarnaast moet de patiënt ook gemotiveerd zijn tot het blijvend gebruik van tabletten en/of insuline,
bepaling van de bloedglucosewaarden en controle bij de oogarts. En dat alleen maar voor een beloning die vaak pas op langere termijn zichtbaar zal worden, namelijk een reductie van late complicaties. Kortom een afweging voor de patiënt die vaak lastig en nogal eens abstract is!

Vaak is het prettig voor de patiënt om na een lange dag werken te kunnen toegeven aan vermoeidheid en gewoon rust te nemen thuis. Liefst gecombineerd met iets lekkers; biertje, nootje, blokje kaas… Na een dag hard werken heb je dat echt verdiend, althans zo denk je. En natuurlijk zou het fijn zijn om wat kilo's kwijt te raken. Naast het feit dat het gezonder is, zie je er ook wat beter uit of voel je je lekkerder in je vel. Maar de pijn in de knieën, rug, schouders en enkels maakt sporten onmogelijk.

Veilig en bekend geldt in sterke mate voor eten en bewegen. 'Ja, ik weet dat ik 10 kilo moet afvallen, maar ik voel me goed…' Een opmerking die verpleegkundigen en artsen vaak te horen krijgen van hun patiënten. Men is niet bereid om verder te kijken en verzacht de mogelijke mislukking vast door argumenten te verzinnen, waardoor het gewicht acceptabel wordt ('Zoveel last heb ik er niet van' of 'Het zit in de familie, ik kan er niks aan doen') Hetzelfde geldt voor bewegen: 'Ik kan niet lopen, want mijn gewrichten doen zon pijn'. Dat dat dan komt, omdat ze hun gewrichten te zwaar belasten door hun eigen extra gewicht, weet de patiënt eigenlijk ook wel.

Motivational Interviewing bij diabetes

Hoe krijgen zorgaanbieders hun patiënten met diabetes mellitus zover dat ze wel verder kijken? En dan zonder dat je daar als zorgaanbieder al je energie in stopt? Voor de patiënt is het namelijk veilig om zich achter (oneigenlijke) argumenten te verschuilen. Voor de hulpverlener is het veilig de argumenten voor waar aan te nemen. Er tegenin gaan of de ander overtuigen van zijn/haar ongelijk kost immers over het algemeen veel energie en is niet bevorderlijk voor de relatie. Hulpverleners zijn vaak wel opgeleid om te overtuigen. Dat is voor de hulpverlener bekend en dus veilig, en tegelijk vermoedt men ook dat het lang niet altijd helpt. En daar ligt de ambivalentie van de hulpverlener.
Wil je je als hulpverlener wel een andere stijl van begeleiden aanmeten? Richting geven, met adviezen komen en oplossingen aandragen is in veel gevallen effectief. Tegelijk merk je als hulpverlener ook dat deze directieve aanpak bij een aantal patiënten contraproductief is. De verzuchtingen van de patiënt, het feit dat hij met tegenargumenten komt en vaak 'ja' zegt, maar 'nee' doet, kost de hulpverlener vaak onnodig veel energie. Is het volgen van de patiënt dan effectiever? Verloochen je jezelf dan niet? Motivational Interviewing geeft de mogelijkheid tot een tussenvorm, namelijk: gidsen of begeleiden, in het Engels mooi omschreven met de term 'guiding'. Hierbij staat het verhaal van de patiënt centraal en kan je als hulpverlener wel degelijk richting geven door enerzijds te stimuleren tot gezond gedrag en therapietrouw en anderzijds de ambivalentie ten opzichte van verandering in gedrag serieus te nemen. Hoe dat eruit ziet is te leren, zowel door de patiënt als door de hulpverlener.

Door als hulpverlener de ambivalentie en moeite van patiënten om te veranderen serieus te nemen en niet als slap excuus af te doen, kan er ruimte voor (zelf)onderzoek ontstaan. Reflecteren, teruggeven wat de patiënt je duidelijk probeert te maken, levert vaak een heel ander gesprek op dan er tegenin gaan. Dan ontstaat bij de patiënt vaak de neiging om op zoek te gaan naar de voordelen van veranderen en de nadelen van de huidige situatie. De ervaring is dat het serieus nemen van ambivalentie bij de patiënt de verantwoordelijkheid weer teruglegt bij diezelfde patiënt. Door prikkelend en toch
respectvol tegenstrijdigheden in het verhaal van de patiënt (bijvoorbeeld 'je wilt graag gewicht verliezen en tegelijk heb je na een lange dag werken dat biertje echt verdient') naar voren te halen, kan iemand zelf met oplossingen voor ander gedrag komen.

Een uitdaging is de ambivalentie van de hulpverlener. Want neem je als hulpverlener de moeite om je een nieuwe stijl van begeleiden aan te leren of blijf je je ergeren aan de patiënten die jou zoveel moeite en energie kosten? Het aanleren van een andere manier van consultvoeren kost moeite en tegelijk levert het op langetermijnenergie op. Durf je het aan jezelf een spiegel voor te houden en te reflecteren op je eigen communicatiestijl? Misschien loont het de moeite een nieuwe weg in te slaan en te ontdekken dat uiteindelijk de consultvoering volgens de principes van motivational interviewing rendement kan opleveren; een moeiteloos consult.

Referenties

• Orchard TJ, Temprosa M, Goldberg R, et al. The effect of
  metformin and intensive lifestyle intervention on the
  metabolic syndrome: The Diabetes Prevention Program
  randomized trial. Ann Intern Med 2005;142:611-9.

• S. Rollnick, W. Miller en C Butler, Motiverende
  gespreksvoering in de gezondheidszorg, werken aan
  gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt, ISBN
  9789075569476.

W | MEER WETEN? KIJK OP
www.motivationalinterviewing.nl
@ | WILT U REAGEREN, E-MAIL NAAR
info@vanhoevetrainingen.nl